Współczesny rynek pracy nieustannie ewoluuje, otwierając drzwi do nowych, często niedocenianych, a jednocześnie niezwykle satysfakcjonujących profesji. Jedną z nich jest zawód asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością. W związku z ustawą o asystencji osobistej i kompletnie nową koncepcją asystencji dla osób niepełnosprawnych, otwiera to nowe możliwości. To praca, która oferuje nie tylko możliwość zarobku, ale może też dać poczucie misji i realnego wpływu na jakość życia innych. Na czym dokładnie polega ta praca, jakie kwalifikacje są potrzebne i kto zatrudnia?
- Czym jest zawód asystenta osobistego i dlaczego jest tak ważny w reformie dotyczącej osób niepełnosprawnych?
- Kto może zostać asystentem osobistym? Jakie są wymagania i potrzebne kwalifikacje?
- Zakres zadań asystenta osobistego
- Czego asystent osobisty nie może robić?
- Kto zatrudnia asystenta osobistego? Czy to sam niepełnosprawny?
- Obowiązki realizatora usługi asystencji wobec asystentów osobistych
- Zarobki i warunki pracy - czy dla asystenta osobistego jest gwarantowane wynagrodzenie na określonym poziomie?
- Liczba godzin pracy asystenta osobistego
- Asystent osobisty - wsparcie tylko dla wybranych niepełnosprawnych
- Perspektywa czasowa
Czym jest zawód asystenta osobistego i dlaczego jest tak ważny w reformie dotyczącej osób niepełnosprawnych?
Asystencja osobista to usługa, której nadrzędnym celem jest wspieranie osób z niepełnosprawnościami w prowadzeniu samodzielnego i aktywnego życia. Nie chodzi tu o wyręczanie, lecz o umożliwienie i stworzenie warunków, w których osoba z niepełnosprawnością może w pełni uczestniczyć w życiu społecznym – zawodowym, edukacyjnym, kulturalnym i rodzinnym. Asystent osobisty staje się przewodnikiem, pomocnikiem i partnerem w codziennych sprawach osoby z niepełnosprawnością, dostosowując swoje działania do indywidualnych potrzeb beneficjenta usługi.
Kto może zostać asystentem osobistym? Jakie są wymagania i potrzebne kwalifikacje?
Zawód asystenta osobistego wymaga nie tylko empatii i zaangażowania, ale także konkretnych kwalifikacji i spełnienia określonych warunków formalnych. To gwarancja bezpieczeństwa i profesjonalizmu dla osób korzystających z asystencji. Warunki, które musi spełnić potencjalny asystent są określone w projekcie ustawy. Asystentem osobistym może być osoba, która:
- jest pełnoletnia;
- nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;
- nie ma orzeczonego prawomocnie zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi lub zakazu przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu;
- nie została prawomocnie pozbawiona władzy rodzicielskiej;
- nie figuruje w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem ograniczonym;
- nie jest wstępnym oraz zstępnym, krewnym w linii bocznej do trzeciego stopnia, małżonkiem, wstępnym oraz zstępnym małżonka, krewnym w linii bocznej małżonka do trzeciego stopnia, zięciem, synową, macochą lub ojczymem użytkownika ani osobą wspólnie z nią gospodarującą lub pozostającą z nią w faktycznym pożyciu, a także osobą pozostającą z nią w stosunku przysposobienia;
- nie jest osobą pełniącą funkcję rodziny zastępczej wobec użytkownika, osobą prowadzącą rodzinny dom dziecka, w którym użytkownik przebywa, dyrektorem placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego, w której użytkownik przebywa, osobą zatrudnioną w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego, w której użytkownik przebywa, osobą zatrudnioną do pomocy przy sprawowaniu opieki nad dziećmi i przy pracach gospodarskich, o której mowa w art. 57 ust. 1a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2025 r. poz. 49 i 1301);
- nie jest osobą sprawującą wobec użytkownika funkcję rodziny wspierającej, o której mowa w art. 29 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, lub rodziny pomocowej, o której mowa w art. 74 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
- posiada:
- kwalifikacje zawodowe: asystenta osoby niepełnosprawnej, opiekuna osoby star-szej, opiekuna medycznego, pedagoga, psychologa, terapeuty zajęciowego, pracownika socjalnego, pielęgniarki, położnej, ratownika medycznego, fizjoterapeuty albo
- udokumentowane doświadczenie w udzielaniu bezpośredniego wsparcia osobom z niepełnosprawnościami na podstawie umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej lub umowy o wolontariat, w wymiarze co najmniej 120 godzin w okresie co najmniej 6 miesięcy;
- ukończyła szkolenie ogólne i przeszkolenie z ewakuacji osób z niepełnosprawnościami;
- została wpisana do Rejestru asystentów.
Warto podkreślić, że wybór asystenta ma należeć do osoby z niepełnosprawnością lub jej przedstawiciela ustawowego. To beneficjent ma decydować w pierwszej kolejności, z kim chce współpracować, co jest kluczowe dla budowania zaufania i efektywności wsparcia. Jednocześnie, w razie braku takiego wskazania, asystenta dobierze realizator usługi.
Zakres zadań asystenta osobistego
Rola asystenta osobistego jest wszechstronna i dynamiczna, dostosowująca się do potrzeb podopiecznego. Głównym zadaniem jest wspieranie w realizacji codziennych aktywności, które dla wielu osób są oczywiste, a dla osób z niepełnosprawnościami mogą stanowić barierę. Do głównych zadań asystenta osobistego należą między innymi:
- wsparcie w życiu codziennym: pomoc w czynnościach domowych i w zadaniach poza domem, takich jak przygotowanie posiłków, zakupy, sprzątanie, organizacja czasu wolnego,
- uczestnictwo w życiu społecznym: wspieranie w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów społecznych, w tym odwiedzin u rodziny i przyjaciół,
- dostęp do kultury i rekreacji: pomoc w dotarciu na wydarzenia kulturalne, sportowe, rekreacyjne, religijne oraz uczestniczenie w nich,
- pomoc w załatwianiu spraw urzędowych: wsparcie w dotarciu do urzędów, banków, poczty i załatwianiu formalności,
- wsparcie w procesie rehabilitacji i edukacji: pomoc w dotarciu na zajęcia rehabilitacyjne, terapeutyczne, edukacyjne, a także wspieranie w ich realizacji (bez bezpośredniego prowadzenia terapii w razie posiadania stosownych osobnych uprawnień),
- wizyty medyczne: pomoc w dotarciu do placówek medycznych i wsparcie podczas wizyt u lekarzy,
- rozwijanie pasji i zainteresowań: wsparcie w realizacji hobby i rozwijaniu własnych zainteresowań podopiecznego.
Czego asystent osobisty nie może robić?
Ważne jest, aby jasno odróżnić rolę asystenta od innych specjalistów. Asystent osobisty nie może świadczyć usług o charakterze medycznym, specjalistycznej rehabilitacji ani terapii. Nie jest również uprawniony do wykonywania czynności, które wchodzą w zakres obowiązków pielęgniarki, terapeuty czy lekarza. Jego zadaniem jest wspieranie podopiecznego, a nie zastępowanie profesjonalnych usług medycznych czy terapeutycznych. Asystent nie przejmuje również odpowiedzialności za decyzje podejmowane przez osobę z niepełnosprawnością.
Jeżeli jednak asystent osobisty, niezależnie od faktu bycia asystentem, posiada nabyte inne uprawnienia, to w tym zakresie może dokonywać takich czynności z osobą niepełnosprawną. Przykładowo, jeżeli asystent jest rehabilitantem, może prowadzić także rehabilitację niepełnosprawnego. Z kolei asystent, który ma także uprawnienia pielęgniarskie, może podawać specjalistyczne leki, np. w formie zastrzyków. Musi to jednak wynikać z osobnych uprawnień, asystent osobisty sam w sobie nie powinien dokonywać takich czynności, z zakresu których nie ma wiedzy ani kwalifikacji.
Kto zatrudnia asystenta osobistego? Czy to sam niepełnosprawny?
Proces zatrudnienia asystenta osobistego ma być zorganizowany w ramach programów finansowanych z Funduszu Solidarnościowego, zarządzanych przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej. Realizacja programu odbywa się na szczeblu samorządowym lub w wyniku porozumienia z NGO (organizacją pożytku publicznego). Osoba z niepełnosprawnością (lub jej przedstawiciel ustawowy) składa wniosek o przyznanie usługi asystencji osobistej do realizatora usługi (np. gmina). We wniosku beneficjent usługi może wskazać konkretną osobę, którą chciałby zatrudnić jako swojego asystenta. Jeżeli osoba z niepełnosprawnością nie ma wybranego kandydata, realizator usługi pomaga w jego znalezieniu. To realizator usługi jest stroną umowy z asystentem osobistym, która go zatrudnia. Asystent nie jest zatrudniany bezpośrednio przez osobę z niepełnosprawnością. Jednakże podopieczny jest stroną takiego porozumienia i przybiera ono charakter trójstronny (realizator usługi + asystent osobisty + niepełnosprawny). Usługi asystencji osobistej są bezpłatne dla osób z niepełnosprawnościami, co oznacza, że to program rządowy pokrywa koszty wynagrodzenia asystentów oraz inne związane z tym usługi.
Obowiązki realizatora usługi asystencji wobec asystentów osobistych
Rząd informuje o następujących obowiązkach realizatora usługi, które będzie musiał wykonać. I tak realizator usługi:
- zawiera kontrakt z użytkownikiem i asystentem osobistym oraz organizuje pracę asystenta osobistego,
- monitoruje pracę asystenta osobistego,
- zapewnia asystencję osobistą użytkownikom, którzy wybrali go na realizatora, zgodnie z ich potrzebami przez cały okres trwania kontraktu,
- prowadzi obsługę płacową, kadrową, rachunkową i administracyjną związaną z realizacją kontraktu,
- wyznacza koordynatora albo koordynatorów asystencji osobistej i organizuje ich pracę,
- organizuje mediacje między użytkownikiem a asystentem osobistym,
- wspiera użytkownika w wyborze asystenta osobistego zgodnie z indywidualnymi potrzebami, na jego wniosek,
- organizuje wsparcie udzielane asystentom osobistym i użytkownikom, w szczególności realizowane przez koordynatora asystencji osobistej,
- zapewnia zastępstwo za asystenta osobistego na czas korzystania przez niego ze zwolnień lekarskich, urlopów i innych okoliczności uniemożliwiających mu świadczenie asystencji osobistej,
- zapewnia możliwość podnoszenia kompetencji asystentów osobistych, w tym przez umożliwienie im udziału w szkoleniach specjalistycznych,
- monitoruje, zapewnia ewaluację i kontroluje jakość asystencji osobistej świadczonej przez asystentów osobistych, których zatrudnia, również w miejscu świadczenia asystencji osobistej,
- monitoruje i rejestruje wypadki związane ze świadczeniem asystencji osobistej.
Zarobki i warunki pracy - czy dla asystenta osobistego jest gwarantowane wynagrodzenie na określonym poziomie?
Jednym z kluczowych pytań dla każdego, kto rozważa podjęcie pracy, jest kwestia wynagrodzenia. Na razie oficjalnie resort pracy opublikował informację, zgodnie z którą spodziewa się, że stawki wynagrodzeń dla asystentów osobistych powinny wynosić ok. 8 tys. zł brutto. Nie jest to z całą pewnością stawka gwarantowana, ale resort pracy oczekuje, że rynek na tyle wyceni pracę w tym zawodzie. Co do zasady jednak, wysokość wynagrodzenia będzie negocjowana indywidualnie lub określana w procesie naboru. Na pewno też nie może być niższa od gwarantowanych ustawowo stawek minimalnych.
Natomiast warto wskazać, że projekt ustawy przewiduje określone czynniki, które trzeba uwzględnić ustalając poziom wynagrodzenia asystenta osobistego. Powinno to nastąpić z uwzględnieniem:
- rodzaju wykonywanych czynności, wymagających instruktażu specjalistycznego;
- wykluczenia komunikacyjnego użytkownika wpływającego na trudność świadczenia asystencji osobistej;
- indywidualnych potrzeb użytkownika.
Liczba godzin pracy asystenta osobistego
Ministerstwo zamierza, aby niepełnosprawny użytkownik mógł korzystać z asystencji osobistej nawet do 240 godzin miesięcznie. To może oznaczać, że asystenci będą zatrudniani na kontraktach cywilnoprawnych, bowiem taka liczba godzin w miesiącu nie będzie raczej możliwa do wypracowania w ramach umowy o pracę (chyba że z uwzględnieniem godzin nadliczbowych, ale i dla nich jest limit z kodeksu pracy). Ewentualnie może to wymusić konieczność zaangażowania 2-óch asystentów dla jednej osoby niepełnosprawnej (resort przewiduje, że jest możliwa sytuacja, w której użytkownik będzie korzystał z pomocy więcej niż jednego asystenta). Może też skończyć się to w ten sposób, że asystenci będą przydzielani na niższą niż możliwa ustawowo liczbę godzin, albo będą dzielić między sobą obsługę użytkowników, tak aby pracować w rozsądnym wymiarze godzin.
Asystent osobisty - wsparcie tylko dla wybranych niepełnosprawnych
Po reformie asystencja osobista będzie dostępna przede wszystkim dla osób z niepełnosprawnościami w wieku od 18 do 65 lat, które spełnią kryterium min. 80 punktów w skali potrzeby wsparcia. Od 2030 roku usługa ma objąć także młodzież od 13. roku życia. Dlatego asystent osobisty to zawód przeznaczony dla tych niepełnosprawnych, którzy faktycznie mają poważne trudności w samodzielnym funkcjonowaniu.
Perspektywa czasowa
Osoby zainteresowane pracą asystenta osobistego osoby niepełnosprawnej na nowych zasadach już teraz mogą zbierać niezbędne doświadczenie i kwalifikacje. Asystencja osobista funkcjonuje bowiem już teraz, ale na starych zasadach - w uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, że w samym 2023 roku aż 44 tys. osób skorzystało z asystencji osobistej. Jednocześnie trzeba być świadomym, że nowe przepisy omówione artykułem określa projekt ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami, który trafił dopiero do prac w Sejmie i teoretycznie może jeszcze podlegać zmianom, choć raczej już nie fundamentalnym. Z drugiej strony, jeżeli tylko nie będzie zbyt długo trzymany w zamrażarce marszałkowskiej, etap prac sejmowych ma szansę zakończyć się szybciej, niż często długotrwałe uzgodnienia międzyresortowe. W założeniu, ustawa ma wejść w życie 1 stycznia 2027 roku. Wtedy asystencja osobista zwiększy swoją rolę, będą ukształtowanym na nowo zawodem i stanie się powszechnym narzędziem ułatwiającym życie najbardziej tego potrzebującym niepełnosprawnym